Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy është i lumtur të lëshojë kritika të ashpra kundër vendeve, përfshirë Hungarinë dhe Gjermaninë, për afrimin e tepërt me rusët. Por ai po luan një lojë të gjatë diplomatike me aleatin nr. 1 të Moskës: Presidentin kinez Xi Jinping.
Ka arsye të mira për të mos zemëruar kinezët, pavarësisht “partneritetit të tyre pa kufi” me Moskën. Zelenskyy dëshiron ta mbajë Pekinin në krah si një investitor, partner tregtar dhe ndërmjetës potencial – në vend që ta largojë atë dhe të rrezikojë që Xi të miratojë eksportet e mëdha të armëve për forcat ruse. Në vitet në vijim, xhepat e thellë të Kinës ka të ngjarë të luajnë gjithashtu një rol për të ndihmuar Ukrainën të rindërtohet nga shkatërrimi i luftës.
Ndërsa Xi viziton Moskën këtë javë, spekulimet po shtohen se ai gjithashtu më në fund mund të mbajë telefonatën e parë me Zelenskyy që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia. Ndërsa asnjë telefonatë nuk është konfirmuar, Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i SHBA-së, Jake Sullivan tha se ai do të mirëpriste një bisedë të tillë midis Xi dhe Zelenskyy, duke theksuar, “Ne besojmë se [Republika Popullore e Kinës] dhe vetë Presidenti Xi duhet të dëgjojnë drejtpërdrejt perspektivën ukrainase dhe jo vetëm perspektiva ruse”.
Pekini dhe Kievi nuk janë të huaj. Para luftës, Kina ishte partneri kryesor tregtar i Ukrainës, si dhe një treg masiv për elbin dhe misrin e Detit të Zi. Ajo gjithashtu investoi shumë në infrastrukturën e Ukrainës si portet dhe telekomunikacionin. Në përpjekje për të shmangur përplasjet me një partner kaq të rëndësishëm, Kievi madje abstenoi gjatë një votimi të OKB-së vitin e kaluar për të dënuar persekutimin e Kinës ndaj pakicës së saj myslimane ujgure.
Në mënyrë të dukshme, megjithëse zyrtarët e BE-së dhe NATO-s reaguan jashtëzakonisht skeptik ndaj një plani 12 hapash nga Kina për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë muajin e kaluar, vetë Zelenskyy theksoi se ishte i gatshëm të mbante derën e hapur për një dialog të udhëhequr nga Kina.
“Mendoj se fakti që Kina filloi të flasë për Ukrainën nuk është i keq. Por pyetja është se çfarë pasojnë fjalët”, tha Zelenskyy në një konferencë shtypi në Kiev. “Mendoj se disa nga propozimet kineze respektojnë ligjin ndërkombëtar dhe mendoj se mund të punojmë për këtë me Kinën. Pse jo? Qëllimi ynë është të mbledhim shumë rreth nesh për të izoluar një [Rusinë]”.
Kjo pikëpamje për Kinën si një ndërmjetës potencial i paqes ka ndarë shumë mendimet. Shumë kritikë vërejnë se qëllimi kryesor i Kinës është ruajtja e një aleance strategjike me Rusinë që mund ta ndihmojë atë të kundërbalancojë Perëndimin demokratik. Shqetësimet tregtare dhe imazhi i saj si ndërmjetës vijnë në vend të dytë.
Oleksandr Merezhko, kreu i komitetit të politikës së jashtme të parlamentit ukrainas, tha për POLITICO se nuk duket e mundshme që Pekini të ushtrojë ndikimin e tij mbi Moskën “pasi nuk dëshiron ta ndalë Putinin”.
Peter Stano, një zëdhënës i BE-së për çështjet e jashtme, ishte gjithashtu i dyshimtë për përshtatshmërinë e Kinës si një ndërmjetës i drejtë.
“Kina refuzon të pranojë se kush është agresori dhe kush është viktima. Pekini po e vendos Rusinë në të njëjtin nivel me Ukrainën – e cila është nën sulm brutal dhe të paligjshëm në kundërshtim me statutin e OKB-së; saktësisht të njëjtën kartë që Kina pretendon të mbrojë, “tha Stano në një konferencë. “Të gjithë janë të mirëpritur për të ndërmjetësuar paqen. Por para së gjithash, ajo duhet të pranohet nga dy palët e përfshira.”
Në të kundërt, Vita Golod, kryetare e bordit të Shoqatës së Sinologëve të Ukrainës, argumentoi se Pekini mund të luante një rol të dobishëm.
“Kina ka nevojë për Evropën. Dhe tani, mund ta tregojë atë përmes ndikimit pozitiv. Mund të krijojë një imazh ndërmjetësues në këtë luftë, ashtu si Pekini pajtoi konfliktin iranio-saudit dhe u bë një paqebërës i vërtetë”, tha ajo për POLITICO.
Kina ka luksin që t’i lejojë vetes të mbyllë sytë ndaj konflikteve të kaluara me Ukrainën – që zakonisht luan gjatë, tha ajo.
“Këtë herë, Kina e kupton se nëse arrin të bëjë atë që dështoi SHBA-ja, do të konsolidojë ndikimin e saj në Evropë. Dhe Kina tani me të vërtetë ka nevojë për Evropën”.
Probleme me motorin
Ka pasur vërtet pika të dhimbshme në marrëdhëniet Ukrainë-Kinë gjatë viteve të fundit.
Rënia më e rëndë varet nga MotorSich, prodhuesi më i madh ukrainas i motorëve të aviacionit, të cilin kinezët u përpoqën ta blinin në një marrëveshje që aleatët perëndimorë të Ukrainës, përfshirë Shtetet e Bashkuara, e konsideruan gjerësisht si një kërcënim sigurie. Frika e madhe ishte se teknologjia kryesore ushtarake do të binte në duart e Pekinit.
Në vitin 2017, kompania kineze Skyrizon Aviation dhe MotorSich i kërkuan Komitetit Antimonopol të Ukrainës (AMCU) të miratonte bashkimin e tyre. Megjithatë, komiteti e hodhi poshtë marrëveshjen dhe sigurimi i shtetit ndaloi bashkimin. Në vitin 2020, kur Skyrizon paraqiti një tjetër kërkesë në AMCU, qeveria ukrainase urdhëroi shtetëzimin e MotorSich. Por shpejt ndryshoi mendje, duke e lënë prodhuesin e motorit në harresë.
Si përgjigje, investitorët kinezë ngritën një padi në një gjykatë ndërkombëtare për të rikuperuar 3.5 miliardë dollarë nga Ukraina, duke besuar se Kievi kishte shkelur një marrëveshje të vitit 1992 për mbrojtjen e investimeve. Në vitin 2021, Skyrizon gjithashtu paraqiti një ankesë kundër Ukrainës në Hagë, duke kërkuar që Ukraina të paguante 4.5 miliardë dollarë dëmshpërblim.
“Ishte punë e dy institucioneve private dhe ishte e mundur të merreshim mirë me të. Por qeveria jonë përfshiu SBU [shërbimin e sigurisë]… Tani është punë e shtetit dhe situata është bërë edhe më e keqe”, tha Golod. “Këto pyetje nuk janë zgjidhur; pika nuk është vendosur. I kemi borxh Kinës shumë para”.
Aktualisht, marrëdhëniet diplomatike ukrainase me Kinën janë zhytur në një pikë krize, sipas Merezhko nga komiteti i punëve të jashtme të parlamentit ukrainas. Ai vuri re se ndërsa shumica e vendeve po kërkonin të izolonin Rusinë, Kina po thellonte lidhjet me shtetin agresor në shumë fusha – duke e kthyer Rusinë nga partneri i vogël në shtet vasal.
Dhe kjo sigurisht që do të ketë pasoja për Ukrainën dhe politikën e Kinës ndaj Ukrainës, tha Merezhko. “Përveç kësaj, Ukraina ka zgjedhur qartë rrugën e integrimit euroatlantik, e cila është e kundërta e zhvillimit të marrëdhënieve me Kinën. Ne jemi në anën e botës së lirë demokratike, jo në anën e regjimeve autoritare”.
Megjithatë, ndërsa Merezhko kishte pak shpresë për ndihmë të vërtetë nga Kina, ai e quajti qasjen diplomatike të Ukrainës ndaj Kinës të zgjuar për sa i përket Realpolitikës.
“Ekziston frika se nëse fillojmë të kritikojmë Kinën më ashpër, Pekini do ta përdorë atë si një justifikim për të forcuar ndihmën e tij për Rusinë dhe madje do të fillojë të ofrojë ndihmë ushtarake,” vazhdoi Merezhko.
Akull i hollë
Që nga shpërthimi i luftës, Kina ka deklaruar neutralitetin e saj dhe ka abstenuar nga votimi për rezolutat e Ukrainës në OKB.
Temperaturat politike janë rritur kohët e fundit, me Sekretarin e Shtetit të SHBA-së, Antony Blinken, duke thënë se Pekini po shqyrton furnizimin me armë për Rusinë.
Edhe një herë, ndërsa Uashingtoni ka vendosur një linjë të ashpër për këtë dhe ka testuar bazat për sanksione kundër Pekinit në rastin e dërgesave të konfirmuara të armëve, ukrainasit po marrin një rrugë shumë diplomatike.
Duke anashkaluar tensionet, Oleg Ustenko, këshilltari ekonomik i Zelenskyy, i tha POLITICO se Ukraina nuk “ka një vizion të qartë për sa i përket sanksioneve ndaj Kinës”.
Megjithatë, ndërsa qëndrimi pro-rus i Pekinit është i qartë – ai po shtyn fort për heqjen e sanksioneve, për shembull – Serhiy Herasymchuk, zëvendësdrejtor ekzekutiv i Këshillit të Politikës së Jashtme Ukrainian Prism, një organizatë joqeveritare, tha disa elementë të 12 pikave të Kinës plani megjithatë ngjallte interes në Ukrainë.
“Sigurisht, nuk është një plan paqeje. Disa nga shtyllat janë pro-ruse”, tha Herasymchuk. “Por të tjerat janë të rëndësishme. Ne mund t’i përdorim ato për të zgjidhur çështjet tona të sigurisë, “vazhdoi ai.
Ai tregoi sigurinë bërthamore si një pikë të tillë, “ku mund të flasim për garanci që Rusia nuk do të përdorë armë bërthamore kundër Ukrainës. Ose flasim për çmilitarizimin e termocentralit bërthamor Zaporizhzhia”.
Ukraina mund të përfitojë gjithashtu nga ndërmjetësimi kinez në çështjet e sigurisë ushqimore pasi mund të ndihmojë në zgjerimin e nismës së drithërave të Detit të Zi. Aktualisht, Kina është marrësi kryesor i grurit ukrainas që vjen përmes tre korridoreve të marrëveshjes së OKB-së.
“Kina potencialisht mund të bëjë presion ndaj Rusisë që të zgjasë nismën për shumë më gjatë dhe potencialisht të zgjerojë iniciativën në portet e Mykolaiv-it,” vuri në dukje Herasymchuk.
Megjithatë, ai argumentoi se Ukraina duhet të tregojë kujdes në lidhje me Pekinin dhe t’i kushtojë vëmendje më të madhe se cilat mund të jenë qëllimet reale strategjike të Kinës.
“Nuk jam i sigurt se udhëheqja ukrainase i kupton interesat e Kinës. Do të ishte naive të pritej që Kina të ndërmjetësonte në luftën e Rusisë pa kontekstin më të gjerë të interesave të Kinës”, tha ai.
Gazeta Shqiptare
